Paul Ekman to amerykański psycholog, który zasłynął z badań nad emocjami i ich ekspresją mimiczno-twarzową. Jego największym wkładem jest identyfikacja tzw. mikroekspresji – bardzo krótkich, mimowolnych grymasów twarzy ujawniających autentyczne emocje, zanim zostaną one stłumione lub zamaskowane. Stworzył także katalog siedmiu uniwersalnych emocji, które są rozpoznawalne na twarzy niezależnie od kultury: radość, smutek, złość, strach, zaskoczenie, wstręt i pogarda.
Dla portrecisty wiedza Ekmana może być ogromnie przydatna w w wielu obszarach. Oto jak z niej korzystam ja:
🔍 1. Lepsze odczytywanie emocji u modeli
Zrozumienie mikroekspresji pozwala mi wyłapać autentyczne emocje, nawet jeśli modelka/model je ukrywa lub nie jest ich świadoma/y. Dzięki temu mogę:
- wyczuć, czy ktoś naprawdę dobrze się czuje podczas sesji,
- zidentyfikować momenty, w których warto nacisnąć spust migawki – kiedy emocja „mignie” na twarzy,
- wyciągnąć z portretu prawdę i głębię, a nie tylko powierzchowną pozę.
🧭 2. Kierowanie emocją i mimiką podczas sesji
Znając anatomię emocji i ich mimiczne komponenty, mogę świadomie instruować modeli:
- jak np. subtelnie unieść brwi lub kącik ust, by wyrazić nostalgię, niepokój czy pożądanie,
- jak odgrywać konkretne emocje zgodnie z ich naturalnym wyglądem (np. fałszywy uśmiech nie angażuje mięśni wokół oczu — tzw. uśmiech Duchenne’a),
- jak budować napięcie mimiczne między oczami a ustami, co daje w portrecie niezwykłą siłę wyrazu.
🎭 3. Budowanie narracji emocjonalnej
Dzięki klasyfikacji emocji według Ekmana mogę:
- komponować całe sesje wokół jednego nastroju lub przejść od jednej emocji do drugiej,
- budować autentyczność opowieści w serii portretów (np. pokazując przemianę wewnętrzną bohatera),
- eksperymentować z emocjonalnym kontrastem – np. chłodne światło + intensywna złość.
⏱ 4. Polowanie na mikrosekundy
Fotograf portrecista, który zna się na mikroekspresjach, potrafi:
- wyczuć „ten moment”, zanim on nastąpi – napięcie mięśni twarzy, mikrogesty zapowiadające reakcję,
- być bardziej uważnym na błyski prawdy w spojrzeniu i mimice,
- uchwycić autentyczność w kadrach pozornie pozowanych.
🧠 5. Większa empatia i zaufanie
Fotograf, który rozumie emocje i potrafi je rozpoznać, staje się:
- bardziej empatycznym rozmówcą,
- buduje głębszą więź z modelem/modelką,
- tworzy atmosferę bezpieczeństwa i otwartości, w której łatwiej o autentyczne portrety.
✅ Checklista Fotografa Inspirowana Paulem Ekmanem
Przed sesją:
- Czy wiem, jaki nastrój lub emocję chcę uchwycić?
- Czy moja rozmowa przed sesją pomaga zbudować zaufanie i rozluźnić modela?
- Czy stworzyłem bezpieczną przestrzeń, w której można być sobą?
W trakcie fotografowania:
- Czy zwracam uwagę na oczy i brwi? (Tu najszybciej pojawiają się mikroekspresje!)
- Czy uważnie obserwuję, co dzieje się na twarzy między pozami?
- Czy zauważyłem „błysk prawdy” — moment, który nie był zaplanowany?
- Czy używam przerw w rozmowie, ciszy, zmiany muzyki lub światła, by wywołać inne reakcje?
Po sesji (podczas selekcji):
- Czy widzę na zdjęciu autentyczną emocję, a nie tylko pozę?
- Czy portret „mówi coś”, nawet jeśli model się nie uśmiecha?
- Czy któraś z fotografii zawiera mikroekspresję, która nadaje jej głębi?
📘 Siedem Uniwersalnych Emocji wg Ekmana – Krótkie Opisy i Mimika
| Emocja | Charakterystyczna mimika | Na co zwrócić uwagę w portrecie? |
|---|---|---|
| Radość | Uśmiech Duchenne’a: uniesione kąciki ust i zmarszczki wokół oczu | Czy uśmiech jest prawdziwy, czy tylko „dla aparatu”? |
| Smutek | Opadające kąciki ust, zmarszczki między brwiami, „ciężkie” spojrzenie | Czy oczy wyrażają zmęczenie lub rezygnację? |
| Złość | Zmarszczone brwi, napięte usta, szeroko otwarte oczy lub ściśnięte | Czy model „wybucha” emocją czy ją tłumi? |
| Strach | Uniesione brwi, rozszerzone oczy, usta otwarte lub napięte | Czy pojawia się napięcie na całej twarzy? |
| Zaskoczenie | Uniesione brwi, szeroko otwarte oczy, rozchylone usta | Czy to nagła reakcja czy udawana poza? |
| Wstręt | Zmarszczony nos, uniesiona górna warga | Czy jest subtelny niesmak czy jawna niechęć? |
| Pogarda | Asymetryczny uśmiech, często tylko jedna strona twarzy | Czy twarz zdradza lekceważenie lub wyższość? |
Fotograf portrecista Robert Gołębiewski 